9.10.2021

Κ. Φελέκη,  ομιλία με θέμα τη συμβολή του D. W. Winnicott στην ψυχανάλυση και τίτλο «Εγώ θα πράξω όπως αισθάνομαι. Και εάν η θεωρία δεν συμπίπτει, ας προσαρμοστεί αυτή»

Σημειώσεις του Winnicott για την ομιλία του στο 1952 Club (middle Group) τον Ιανουάριο του 1967.

Καταρχήν γνωρίζω πώς μόλις βρήκα τον Freud και την μέθοδο που μας παρέδωσε για έρευνα και θεραπεία ευθυγραμμίστηκα αμέσως μαζί του. Αυτό το βίωσα συνταρακτικά και υποθέτω πως αν υπάρχει οτιδήποτε κάνω που δεν είναι φροϋδικό αυτό θέλω να το ξέρω.Δεν με ενδιαφέρει αν δεν είναι, αλλά απλά αισθάνομαι ότι ο Freud μας έδωσε αυτήν τη μέθοδο που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και δεν έχει σημασία που μας οδηγεί. Το θέμα είναι ότι μας οδηγεί σε πράγματα, είναι ένας αντικειμενικος  τρόπος να βλέπουμε τα πράγματα και είναι για ανθρώπους που μπορούν να προχωρήσουν σε κάτι χωρίς προκαταλήψεις, αυτό που κατά μία έννοια είναι  η επιστήμη.

Καταρχήν άρχισα να μαθαίνω να κάνω ανάλυση σαν παιδίατρος με μία τεράστια εμπειρία στο να ακουω ανθρώπους να μιλούν για  μωρά και  παιδιά όλων των ηλικιών και είχαν μεγάλη δυσκολία να δουν τα παιδιά σαν ανθρώπινα όντα. Μόνο μέσα από την ανάλυση μπόρεσα βαθμιαία να δω το παιδί σαν ανθρώπινο ον.

Όταν άρχισα να προσπαθώ και να μαθαίνω αυτό που ήταν να μάθω για την ψυχανάλυση, ανακάλυψα ότι εκείνη την εποχή διδάσκομασταν τα πάντα με όρους οιδιπόδειου των δύο τριών και τεσσάρων ετών και την παλινδρόμηση από αυτό. Ήταν πολύ λυπηρο για μένα που ήμουν κάποιος που φρόντιζα βρέφη, μητέρες και παιδιά για να μεγάλο διάστημα (ήδη 10 με 15 χρόνια) να ανακαλύψω κάτι τέτοιο, γιατί ήξερα ότι είχα παρακολουθήσει πολλά μωρά που άρχιζαν άρρωστα και πολλά από αυτά αρρώσταιναν νωρίς. Για παράδειγμα είχα πολλές εμπειρίες σαν αυτή που μου συνέβη αυτή την εβδομάδα, όπου δύο πολύ ευφυείς και φυσιολογικοί γονείς μου έφεραν το πρόβλημα του μικρού μωρού τους 22 μηνών. Αυτό το μωρό στην ηλικία των 16 μηνών είχε αναπτύξει μία πολύ καλά οργανωμένη καταναγκαστική νεύρωση. Οι γονείς είπαν "τι κάνουμε λοιπόν" και μπόρεσα να πάρω την ψυχαναλυτική θεωρία και να τους πω "κάντε αυτό" και αυτοί το έκαναν και το παιδί εγκατέλειψε την καταναγκαστική οργάνωση και προχώρησε μπροστά. Ηταν μία απολύτως άμεση εφαρμογή. Το να πεις κάτι τετοιο φαίνεται  σήμερα μια συνηθισμένη εμπειρία,αλλά το να το λες το 1935 σε αυτή τη χώρα θα είχε αντιμετωπιστεί με την αντίρρηση "αλλά δεν μπορεί να συμβαίνει". Δεν υπήρχε ακροατηριο για αυτό, γιατί για να έχεις καταναγκαστική νεύρωση θα έπρεπε να έχεις παλινδρομησει από δυσκολίες του οιδιπόδειου σταδίου στα τρία. Καταλαβαίνω ότι είμαι υπερβολικός σ' αυτό το σημείο αλλά ήταν κάτι που μου έδωσε μία γραμμή σκεψης. Σκέφτηκα, θα δείξω ότι τα βρέφη είναι άρρωστα πολύ νωρίς και αν η θεωρία δεν ταιριάζει, ας προσαρμοστεί αυτή και έτσι και έκανα.Τώρα,  σε ότι αφορά την ψυχονεύρωση, αισθάνομαι ότι η θεωρία του Freud και τα αναπτυξιακά του σχήματα για τα πράγματα,  κάλυπταν το θέμα και από όσο ξέρω δεν έχω  καμία συμβολή σε αυτήν την περιοχή.

Οπως ξέρετε από το '30 έως το '40 ήρθα πολύ κοντά στη γνωσιακή περιοχή της κυρίας Klein και μπήκε στον κόπο να προσπαθήσει να με βοηθήσει με περιστατικά και να μου μιλήσει για τη δική της δουλειά. Πήρα πράγματα από αυτήν, χωρίς πάντα να καταλαβαίνω το pattern, πάρα πολλά που νομίζω ήταν πρωτότυπα από την δική της οπτική. Εν τέλει πρόκειται για την εστίαση της φαντασίας του ασθενούς ή του παιδιού στο εσωτερικό του. Στην κυρία Κlein δεν άρεσε ο τρόπος που της έθετα τη σκέψη μου : της μιλούσα για αυτο και είπε ότι δεν ήταν σωστο. Αλλά από το δική μου οπτική, οι άνθρωποι γνώριζαν για την εσωτερική ψυχική πραγματικότητα μέσω του Freud και γνώριζαν για τη φαντασία και τα όνειρα,αλλά ήταν αυτή που επεσήμανε τη σημασία της τοποθέτησης όλων που συμβαίνουν μεταξύ φαγητού και απέκκρισης και όσων εχουν να κάνουν με το εσωτερικό του σώματος. Και αισθάνθηκα ότι μου δίδαξε όλα αυτά χωρίς τα οποία δεν θα μπορούσα να κάνω ψυχανάλυση των παιδιών  και δεν θα μπορούσα να σταματήσω αυτό το παιδί από το να γίνει σοβαρά νευρωτικό λέγοντας στη μητέρα τι να κάνει.

Τότε λοιπόν άρχισα να ξυπνάω λίγο, είχα χαθεί τελείως στη μακριά διαμαχη που συνεχιζόταν στη διάρκεια του πολέμου και κατέστρεψε όλες τις επιστημονικές μας συναντήσεις, όπου οι άνθρωποι πάλευαν για τα δίκαιο της κυρίας Κlein. Αυτό  έπρεπε να γίνει, αλλά με άφηνε πλήρως αδιάφορο, δεν ήξερα τίποτα για αυτό και κρατήθηκα ολοκληρωτικά απέξω, αλλά αυτό που συνέβη σε μένα ήταν ότι άρχισα να ενδιαφέρομαι για το περιβάλλον και αυτό οδηγήσε σε κάτι μέσα μου. Ποιος άλλος το έκανε αυτό;  Δεν νομίζω ότι γνώριζα κάποιον εκείνη τη στιγμή. Το θέμα ήταν ότι εκείνη την εποχή είχα αρχίσει ανάλυση με την κυρία  Riviere που ήταν πολύ φίλη της κυρίας Κlein και της είπα ότι έγραφα ένα άρθρο πάνω στην ταξινόμηση του περιβάλλοντος και απλώς δεν το δεχτηκε. Ηταν κρίμα, ακριβώς επειδή είχαν  τεράστια επίδραση πάνω μου τα 5 χρόνια με την κυρία Riviere κι έπρεπε να περιμένω πολύ για να συνέλθω από την αντίδραση της.

Ο πόλεμος συνεχιζόταν και υπήρχανε hostel για δύσκολα παιδιά και δούλευα εκεί στο Oxfordshire, όπου επιτέλους ήρθα σε επαφή με  απροσαρμοστα παιδιά. Είπα στην κυρία Riviere μία μέρα " υπάρχει μόνο μία λεπτή γραμμή ανάμεσα σε μένα και τη θεωρία της νεανικής παραβατικότητας και κάποια μέρα αυτό θα το λύσω και αισθάνομαι ότι μου έρχεται, καταλαβαίνετε". Μόνο που δεν μπορούσα να το κάνω αυτό όσο ήμουνα σε ανάλυση με αυτήν, γιατί οι ψυχαναλυτές ήταν οι μόνοι άνθρωποι για περίπου 10 ή 15 χρόνια που γνώριζαν  ότι υπάρχει κάτι εξω από το περιβάλλον. Ο καθένας υποστήριζε ότι όλα οφείλονταν σε κάποιον πατέρα μέθυσο. Λοιπόν το ζήτημα ήταν πώς να ξαναγυρίσεις στο περιβάλλον, χωρίς να χάσεις όλα αυτά που κερδήθηκαν από τη μελέτη των εσωτερικών παραγόντων. Νομίζω πως ήταν μία πολύ σημαντική συμβολή από τη δική μου οπτική, όταν ξαφνικά σε μία ομιλία έπιασα τον εαυτό μου να λέει ότι η αντικοινωνική πράξη της νεανικής παραβατικότητας ανήκει στη στιγμή της ελπίδας. Έτσι, μετά έπρεπε να εφεύρω τον όρο "αντικοινωνική τάση" για να τη συνδέσω με το παιδί σας, που κλέβει ένα νόμισμα από κάποιο πορτοφόλι ή κεκάκια απ το ντουλάπι, κάτι που δικαιούται απολύτως να κάνει. Ηθελα να την συνδέσω με τις τάσεις που μπορεί να οδηγήσουν στην  παραβατικότητα, η οποία δεν σημαίνει κάτι οριστικό, τα δευτερογενή οφέλη έχουν γίνει πιο σημαντικά από την πρωταρχική αιτία, η οποία έχει χαθεί. Αλλά το κλινικό υλικό μου με έφερε  στο γεγονός, ότι αυτό που βρισκεται πίσω από την αντικοινωνική τάση σε κάθε οικογένεια φυσιολογική ή όχι, είναι η αποστέρηση και το αποτέλεσμα της αποστέρησης είναι η απελπισία, ή η κατάθλιψη κάποιου είδους ή κάποια άλλη  μείζων άμυνα. Αλλά καθώς η ελπίδα αρχίζει να ξαναγυρίζει τότε το παιδί απλώνει τα χέρια του,  προσπαθώντας να φτάσει στην περιοχή της αποστέρησης, στο χαμένο αντικείμενο. Αυτό ήταν ένα σημαντικό γεγονός και η ζωή ήταν διαφορετική για μένα μετά από αυτό, επειδή γνώριζα τώρα τι να κάνω με τους φίλους μου που φέρναν τα παιδιά τους επειδή είχαν μία αντικοινωνική τάση σε ένα τέλειο σπίτι. Νομίζω πως αυτό ήταν μία συμβολή, δεν γνωρίζω κανέναν που στην πραγματικότητα το κανε αυτό τότε και αν υπήρχε θα ήθελα να το γνωρίσω.

Στις ομιλίες που έδινα σε ανθρώπους του Iνστιτούτου Εκπαίδευσης της Susan Isacs έχοντας να μιλήσω σε κοινωνικούς λειτουργούς και δασκάλους και γονείς και όλα τα είδη ανθρώπων, με ρωτούσαν γιατί ένα άλλο είδος αντικοινωνικής συμπεριφοράς είναι καταστροφικο; και μου πήρε τρία ή τέσσερα χρόνια να συλλάβω το πολύ απλό πράγμα το οποίο είναι φυσικά ότι  υπάρχουν δύο είδη αποστέρησης. Το ένα είδος είναι με όρους απώλειας του αντικειμένου και το άλλο είναι με όρους απώλειας των ορίων, απώλεια ελέγχου, ή αλλιώς  απώλεια της μητέρας και απώλεια του πατέρα- του πατρικού πατέρα όχι του πατέρα- στη- θέση-της-μητέρας. Το θέμα είναι το πλαίσιο, η ισχύς-η στέρηση με αυτούς τους όρους. Μετά συμβαίνει ένα πολύπλοκο πράγμα όταν το παιδί γίνεται καλά και αρχίζει να νιώθει εμπιστοσύνη σε έναν άντρα, ή μία δομή μία οργάνωση. Αρχίζει να σπάει πράγματα ώστε να σιγουρευτεί ότι το πλαίσιο μπορεί να αντέξει. Αυτό μου έδειξε ότι η αντικοινωνική συμπεριφορά έχει δύο πλευρές.

Το άλλο πράγμα που ξεκινάει από δω είναι ότι όταν ένα παιδί στερείται περιβαλλοντικού ελέγχου, αυτο που κάνει είναι να γίνει ένα ελεγκτικό σύστημα ταυτισμένο με την πατρική κατάσταση ή με το περιβάλλον και χάνει τελείως την ταυτότητά του. Αυτός είναι ο λόγος που όταν οι έλεγχοι αρχίζουν να επανα-επιβάλλονται και αυτό τα παιδιά αρχίζουν να έχουν εμπιστοσύνη και να αφήνουν τον έλεγχο στα χέρια κάποιου άλλου και να ξαναστηνονται, το πρώτο πράγμα που έχουν να κάνουν είναι να αποδείξουν ότι οι έλεγχοι θα είναι ικανοποιητικοί. Όταν αυτό λειτουργήσει, τα παιδιά θα είναι πολύ επιθετικά. Θα μπορούσατε να πείτε ότι έχουν μανιακές επιθέσεις μερικές φορές,  αλλά το ζήτημα είναι ότι αρχίζουν να υπάρχουν. Εδώ παίρνετε μία ιδέα της εξαιρετικής σημασίας της κατάστασης, για να δείτε τη διαφορά μεταξύ γεγονότος και φαντασίας, γιατί αυτά τα παιδιά καταλήγουν να γνωρίσουν ότι έχουν καταστρέψει τον κόσμο τόσες πολλές φορές, όπως ένα βρέφος κάνει με τους γονείς υπό κανονικές συνθήκες, φυσιολογικά, και παρολαυτα ο κόσμος είναι ακόμα εκεί. Έτσι αρχίζουν να βλέπουν ότι υπάρχει μία φαντασία καταστροφής, που είναι διαφορετική από την πραγματικότητα και αυτό είναι το μάθημα που έχουν να μάθουν γιατί δεν το έμαθαν όταν ήταν μωρά.

Είναι πολύ πιθανόν να έχω φτάσει σε αυτήν την αρχική μου ιδέα για την αντικοινωνική τάση και την ελπίδα, που ήταν εξαιρετικά σημαντική για μένα στην κλινική μου πρακτική από κάπου. Δεν γνωρίζω αν την πήρα από τον Ferenzi για παράδειγμα η από μία υποσημείωση στον Freud.

Και τώρα ας πάμε στο διευκολυντικό περιβάλλον και τη διαδικασία ωρίμανσης. Υπάρχει κάτι από την Greenacre εδώ, ειδικά στην ανάπτυξη της θεωρίας σχετικά με τη διαδικασία ωρίμανσης,την κληρονομικότητα και τις τάσεις που συμβάλλουν στο να κάνουν ένα ανθρώπινο ον και την αλληλεπίδρασης τους με το περιβάλλον. Εδώ  ερχόμαστε στην ελεύθερη-συγκρούσεων σφαίρα του Hartmann, η οποία πραγματικά, νομίζω ότι έχω δίκιο  να υποστηρίζω ότι έχει να κάνει με κληρονομούμενες τάσεις. Έπειτα βρήκα ότι είχα να  σχηματίσω ένα είδος θεωρητικής βάσης για την περιβαλλοντική παροχή, που αρχίζει στην αρχή με 100% προσαρμογή και γρήγορα μειώνεται ανάλογα με την ικανότητα του παιδιού να χρησιμοποιήσει αυτήν την αποτυχία προσαρμογής . Αυτό έχει ειπωθεί με άλλους όρους. Η κυρία Riviere έχει επισημάνει οτι οι αποτυχίες της μάνας  στη σχέση με το αντικείμενο είναι τόσο σημαντικές όσο και οι επιτυχίες και υπάρχουν κι άλλες εργασίες στις οποίες μπορείτε να βρείτε αυτές τις ιδέες. Αλλά δεν πείθομαι μόνο με την έννοια της "συμβίωσης" ,γιατί η λέξη είναι πολύ εύκολη. Είναι σαν, όπως στην βιολογία, να συμβαίνει δύο πράγματα να ζουν μαζί. Πιστεύω ότι αφήνει απέξω το εξαιρετικά μεταβλητό  πραγμα, που είναι η ικανότητα της μάνας να ταυτίζεται με το βρέφος, που νομίζω είναι το ζωντανό πράγμα σ' αυτό το οποίο αποκαλώ "πρωτογενής μητρική ενασχόληση". Η ικανότητα της ποικίλει με τα διαφορετικά παιδιά, όχι ανάλογα με τον χαρακτήρα της, αλλά με τις εμπειρίες της και με τον τρόπο που είναι εκείνη την εποχή και αυτό μου φαίνεται να είναι η πιο παραγωγική γραμμή της ερευνας.

Αυτό με οδηγεί στην εξάρτηση και τις θεωρίες προσαρμογής. Έχει ενδιαφέρον για μένα ότι το σκάψιμο της κυρίας Κlein όλο και πιο πίσω στις συγκρούσεις και τις διεργασίες του βρέφους το βρήκα όλο και πιο δύσκολο.  Έπειτα, ένα απόγευμα ο Fairbairn  ήρθε να μας μιλήσει και  ήταν το είδος του απογεύματος που πάει πέρα από την κατανόηση μου και παρόλα αυτά αναμφίβολα είχε τρομακτική επίδραση πάνω μου. Το ερώτημα ήταν αν η πρώτη ενδοβολή είναι του καλού η του κακού αντικειμένου, το είδος των πραγμάτων που δεν είμαι καλός. Αυτή την εποχή δεν μπορούσα να δω τίποτα στον Fairbairn,  είδα αργότερα ότι είχε ένα εξαιρετικά σημαντικό πράγμα να πει, που είχε να κάνει με το να πηγαίνεις πέρα από τις ενστικτικές ικανοποίησεις και ματαιώσεις στην ιδέα της αναζήτησης αντικειμένου. Αυτός και η κυρία Klein είχαν σημαντικά κοινά πράγματα. Δεν μπορούσα να το δω αυτό για πολλά χρόνια. Αλλά δεν ενεπλάκην στις θεωρίες της κυρίας Κlein που βασίζονται στην έννοια της ενόρμησης θανάτου και στους κληρονομικούς παράγοντες, που μου φαίνεται ότι επισημαίνει στο άρθρο της για τον φθόνο. Αυτό δεν είχε σημασία γιατί μέχρι τότε είχε συμβάλει με τόσο τεράστιο έργο. Αυτό είναι κάτι που το μέλλον έχει να αποτίσει, όχι εγώ. Αλλά βλέπετε πως μέχρι τότε ήμουν τελείως πνιγμένος στην λέξη "εξάρτηση" και δεν μπορούσα να μιλήσω για το βρέφος χωρίς να πάρω υπόψη μου την εξάρτηση και την προσαρμογή και χωρίς να δω ότι η ικανότητα της μητέρας να από-προσαρμόζεται με το ρυθμό που το μωρό της  θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει εκείνη τη στιγμή  ήταν ένα σημαντικό ανεπαίσθητο πράγμα που ανήκει στη ζωή και ότι η υγεία και η αρρώστια μερικές φορές πρέπει να ιδωθούν με τέτοιους όρους. Επομένως δεν μπορούσα ποτέ να έρθω σε κανονική επικοινωνία με την Klein ξανά, αλλά δεν είχε σημασία, γιατί αυτή και εγώ συμφωνούσαμε να διαφέρουμε. Είχε ένα τρομερό μυαλό και έλεγε πολύ σωστά "πάντα γνώριζα τη σημασία του περιβάλλοντος σε όλα μου τα γραπτά, αλλά εγώ μιλάω για το άτομο". Πάσο!! Προσπαθούσα να πω κάτι που δεν της άρεσε και δεν γνωρίζω ακόμα αν είχε δίκιο ή όχι, αλλά είχε να κάνει με το γεγονός ότι στην αρχή φαίνεται αδύνατον να μιλάς για το άτομο χωρίς να παίρνεις υπόψη τη μητέρα, γιατί κατά τη γνώμη μου η μητέρα ή το πρόσωπο σ' αυτή τη θέση είναι ένα υποκειμενικό αντικείμενο- με άλλα λόγια δεν έχει γίνει αντιληπτό αντικειμενικά- και επομένως το πώς η μητέρα συμπεριφέρεται είναι στην πραγματικότητα μέρος του παιδιού. Νομίζω ότι η δυσκολία είναι ότι υπάρχει ένα παράδοξο και είναι το ίδιο παράδοξο που συμβαίνει στα μεταβατικά φαινόμενα, που προσπάθησα να επεξεργαστώ. Το παράδοξο είναι ότι το περιβάλλον είναι μέρος του βρέφους και ταυτόχρονα δεν είναι. Το βρέφος πρέπει να αποδεχτεί αυτό τελικά, προκειμένου να γίνει ένας ενήλικος. Αυτό αποκαλύπτεται στη θεωρία των μεταβατικών φαινομένων, γιατί αν πάρουμε την απλή περίπτωση όπου υπάρχει ένα μεταβατικό αντικείμενο, γνωρίζουμε ότι δεν θα ρωτήσουμε το βρέφος " εσύ δημιούργησες αυτό το αντικείμενο ή το βρήκες;" γιατί ξέρουμε ότι τα δύο πράγματα είναι αληθινά και ότι δεν θα το είχε δημιουργήσει αν δεν ήταν εκεί, αλλά ότι το δημιούργησε και αυτό είναι μία πάρα πολύ δύσκολη έννοια, εκτός αν κάποιος πει απλά ότι υπάρχει ένα παράδοξο και πρέπει να το δεχτούμε. Μου φαίνεται ότι έχει πολύ μεγάλη φιλοσοφική σημασία μόνο που δεν είμαι φιλόσοφος. Έχει σημασία για όλες τις σχέσεις αντικειμένων όπου τα αντικείμενα μπορούν να θεωρηθούν δημιουργικά.

Επειτα, ένα σημαντικό πράγμα που μου συνέβη ήταν η αναγνώριση ότι το πρώιμο δεν είναι βαθύ και αυτό με βοήθησε πολύ στην προσπάθειά μου να κάνω πλήρη χρήση της Klein  χωρίς να βαλτώσω. Ξαφνικά ανακάλυψα- στο Παρίσι ή κάπου αλλού- ότι το πρώιμο δεν είναι το βαθύ, δηλαδή ότι παίρνει χρόνο στο βρέφος και ανάπτυξη πριν να φτάσει στο βάθος, έτσι όταν πηγαίνεις πίσω στα πιο βαθιά πράγματα δεν θα φτάσεις στην αρχή. Φτάνεις κάπου στα τρία ή δύο ή ενάμιση και αυτό ήταν πολύ σημαντικό για μένα, γιατί μερικοί μηχανισμοί που έχουν να κάνουν με τη σχιζοειδή ομάδα μου φαίνεται ότι ανήκουν σε πρώιμα και όχι βαθιά και η κατάθλιψη ανήκει στα βαθιά και όχι στα πρώιμα. Και νομίζω ότι αυτό είχε μία επίδραση στη θεωρία της προέλευσης της επιθετικότητας, γιατί στα αλήθεια πιστεύω ότι υπάρχει κάτι που πρέπει να ειπωθεί όταν μιλάμε για επιθετικότητα (με όρους ανάπτυξης) στο βρέφος, ως ητ κίνηση του παιδιού -δηλαδή μυικός ερωτισμός- και κάτι συμβαίνει να βρεθεί στο δρόμο του. Μου φαίνεται ότι αυτό είναι η έναρξη της επιθετικότητας. Αν θέλεις να μιλήσεις για  μίσος αυτό είναι πολύ μεταγενέστερο και ένα μανιακό επεισόδιο είναι επίσης πολύ μακριά από κάποιον που συνέβη να κλωτσήσει κάτι γιατί ήτανε στο δρόμο του όταν του άρεσε να κλωτσάει. Και έτσι είχα μία έμπνευση του πώς θα μπορούσα να καταλάβω καλύτερα την προέλευση της επιθετικότητας, κοιτάζοντας αυτούς τους δύο διαφορετικούς τρόπους να φτάσει κάνεις στην αρχή του στο άτομο.

Μπορείτε να δείτε ότι υπάρχει κατά συνέπεια ένα επακόλουθο όλων αυτών. Απομακρυνόμουν από την αναγκαιότητα μιας λεκτικής ερμηνείας στην πληρέστερη μορφή της. Έχω περάσει τη μακριά διεργασία του να  ερμηνεύεις τα πάντα που θα μπορούσαν να ερμηνευτούν,ξέρετε, αισθανόμενος απαίσια αν δεν μπορούσα να βρω κάτι και ορμούσασα σε κάτι γιατί πίστευα ότι θα μπορούσα να το βάλω σε λόγια. Έχω περάσει μέσα από όλα αυτά και κατάλαβα ότι σε συγκεκριμένες περιπτώσεις αυτό δεν ήταν καθόλου καλό όπως και άλλοι ανθρώποι που γνωρίζω ότι είχαν κάνει τα ίδια πράγματα. Ο Balint έχει γράψει για αυτό και άλλοι επίσης και πολλά πράγματα έχουν ειπωθεί στα τελευταία 40 χρόνια πάνω στο αντικείμενο των σιωπηλών ωρών και των μακρών περιόδων εξάρτησης. Αφότου το ανακάλυψα, είχα να κάνω με πολλές σιωπηλές φάσεις στην ανάλυση που κράτούσαν μεγάλα διαστήματα και είναι πολύ δύσκολο να γνωρίζω πότε είναι χαμένος χρόνος και πότε είναι εξαιρετικά παραγωγικό, αλλά παρόλα αυτά όλο αυτό είναι τώρα κάτι που μου αρέσει να μελετάω. Σήμερα, αυτό το απόγευμα, ένας ασθενής μου έφερε ένα όνειρο - ένας ασθενής που φτάνει στο τέλος της ανάλυσης- και ξαφνικά είδα μπροστά μου μία λύση για το που πήγαινε και έτσι του είπα την ιδέα μου για το πού ήταν και απογοητευτηκε τόσο, που το όνειρο που είχε φέρει με τα δικά του νοήματα  το είχα χειριστεί με αυτόν τον τρόπο. Ήταν πάρα πολύ θυμωμένος μαζί μου και απογοητευμένος και είπε: "πότε θα μάθετε επιτέλους;" Εάν είχα δίκιο θα του είχα στερήσει  την δυνατότητα να είναι δημιουργικός, να το φέρει την επόμενη φορά και τη μεθεπόμενη, κι αν είχα άδικο  θα τον είχα εμποδίσει  να φτάσει σε ένα σημαντικό βήμα κατανόησης μέσα από αυτό το όνειρο. Ήτανε όσο θα μπορούσε να πάρει εκείνη τη στιγμή. Το ξεπεράσαμε στο τέλος επειδή το έχω κάνει και πριν. Είπε "στην πραγματικότητα είχα μία πολύ ικανοποιητική μέρα σήμερα, αλλά υπάρχει μόνο ένα πράγμα που το χαλάει. Αυτό το βράδυ θα ανησυχώ για σένα γιατί θα σκέφτεσαι τι σάπιος  αναλυτής ήσουν" . Σε κάθε περίπτωση, τόσα πολλά συμβαίνουν στην ανάλυση εάν δεν πρόκειται απλώς   για ξεκάθαρα ψυχονευρωτική περίπτωση.

Έμαθα ότι ο Fairbairn έχει κάνει μία πολύ σημαντική συμβολή ακόμα κι αν πάρουμε μόνο δύο πράγματα. Το ένα είναι η αναζήτηση του αντικειμένου που έρχεται στην περιοχή των μεταβατικών αντικειμένων και το άλλο είναι αυτό το πράγμα, το να αισθάνεσαι αληθινός, αντί να αισθάνεσαι μη αληθινός. Οι ασθενείς μας όλο και περισσότερο  φαίνεται ότι χρειάζονται να αισθανθούν πραγματικοί, αληθινοί, και αν και αν δεν το νιώθουν, τότε η κατανόηση είναι απολύτως δευτερεύουσας σημασίας. Το παράξενο είναι εάν πρόκειται να γίνουν αναλυτές: τότε χρειάζονται να το κατανοήσουν λίγο. Αλλά η μεγαλύτερη, η πλειοψηφία των ασθενών μου δεν είναι αναλυτές και θα είχα ήμουν ευχαριστημένος αν έφευγαν νιώθοντας περισσότερο αληθινοί από όσο όταν ήρθαν. Χωρίς αμφιβολία πάρα πολλοί άνθρωποι έχουμε γράψει για αυτό -Erikson- και περιμένω πολλούς περισσότερους. 

Δεν μπορώ να καλύψω όλα αυτά που θέλω. Θα πω απλώς ότι δεν γνωρίζω εάν θα θέλατε να συζητήσετε κάποια από αυτά ή θα θέλατε να με βοηθήσετε με ένα γράμμα  να προσπαθήσετε να κάνετε διορθώσεις και να ενωθείτε με τους διάφορους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, που κάνουν δουλειά την οποία είτε έχω κλέψει είτε διαφορετικά απλώς αγνοώ. Δεν υπόσχομαι να ακολουθήσω όλα αυτά γιατί γνωρίζω ότι απλά θα συνεχίσω να έχω μία ιδέα, που ανήκει στο που είμαι την κάθε στιγμή και αυτό δεν μπορώ να τα αλλάξω.